گروه گزارش ویژه مشرق؛  فضای سایبر یا همان سایبر اسپیس (Cyberspace) عبارتی است که در دنیای اینترنت، رسانه و ارتباطات بسیار شنیده می‌شود.به نظر می رسد بکارگیری این اصطلاح در این زمینه و برای ارجاع به امور فنی به آن رنگ و بویی صرفا فنی و مکانیکی داده باشد. ملاحظه دقیق‌تر این اصطلاح نشان می‌دهد که این واقعیت، وجوه و جنبه های متنوعی از جمله خصلت های روانشناختی قابل توجه نیز دارد. 

واژه سایبر از لغت یونانی Kybernetes به معنی سکاندار یا راهنما مشتق شده است. نخستین بار این اصطلاح "سایبرنتیک" توسط ریاضیدانی به نام نوربرت وینر Norbert Wiener در کتابی با عنوان "سایبرنتیک و کنترل در ارتباط بین حیوان و ماشین" در سال 1948 بکار برده شده است. سایبرنتیک علم مطالعه و کنترل مکانیزم ها در سیستم‌های انسانی، ماشینی (و کامپیوتر ها) است.

سایبر پیشوندی است برای توصیف یک شخص، یک شی، یک ایده و یا یک فضا که مربوط به دنیای کامپیوتر و اطلاعات است. واژه های ترکیبی بسیاری از این کلمه سایبر بوجود آمده است : ‍ فضای سایبر(Cyberspace)،شهروند سایبر (Cybercitizen)، پول سایبر (‍Cybercash)، فرهنگ سایبر (Cyberculture)، راهنمایی فضای سایبر (CyberCoach)، تجارت سایبر (Cyberbussiness)، کانال سایبر (Cyberchannel) و ....

واژه "فضای سایبر" را نخستین بار ویلیام گیبسون (William Gibson) نویسنده داستان علمی تخیلی در کتاب نورومنسر Neuromancer در سال 1984 به کار برده است.

اينترنت يكي از پيچيده ترين قسمت های سایبر است كه توسعه آن در حال حاضر باعث تحولات شگرفي در زندگي انسانها شده است . روند رشد و پيشرفت اينترنت به معناي فضاي سايبر آنقدر گسترده شده است كه تقريبا اكثر انسانها به اين تكنولوژي وابستگي پيدا كرده اند. در اين گزارش بيشتر بر روي ابعاد مختلف فضاي سايبر كه بر روي مخاطب تاثير گذاري هاي مختلفي دارد ، بحث خواهيم كرد .

متاسفانه در ايران وقتي صحبت از اينترنت ، سایبر و وب مي شود در ذهن بسياري از مخاطبان وب سايت هاي اينترنتي نمود پرنگ و تنها بعد فضاي مجازي تداعي مي شود. سازندگان و توسعه دهندگان اين شبكه قطعا پس از 30 سال، ايده هاي گوناگوني براي تاثير گذري هاي چند جانبه و عميق تر بر مخاطبان خود طراحي نموده اند.

همانطور كه امروزه شاهد هستيم ديگر فضاي سايبر يك فضاي تك بعدي وب سايتي نيست ، امروز مخاطب بدون اينكه احساس كند در ميان چندين وجه از اشكال سايبر دست و پا مي زند مي توان فضاي سايبر را به مثابه درياچه اي در نظر گرفت كه ابعاد گوناگون آن مانند جزاير كوچك و بزرگي هستند كه شناگران در اين فضا هر از چندگاهي به يكي از اين جزاير سر مي زنند.

امروزه ديگر فعاليت در يك عرصه از فضاي سايبر نمي تواند يك فعاليت اثر گذار و جامع باشد بلكه بسياري از مراكز مهم و تاثير گذار در تمام ابعاد اين فضا با محتواهاي مختلف در موضوعات مشترك فعال هستند.


وب سايت ها :

پايه فعاليت مخاطب از ساليان اول ايجاد اينترنت وب سايت ها بوده كه هم اكنون نيز براي نسل اول كاربران شايد يكي از مهم ترين منابع دسترسي به محتواي سايبر باشند . گروه‌ها و موسسات مختلف در دنيا با ايجاد يك وب سايت به مخاطبان خود در سراسر دنيا مطالب مورد نظر خويش را ارئه مي كنند.

 در اين بعد از فضاي سايبر نقش فعال در اثر گذاري را صاحبان سايت ها داشته و مخاطب به نوعي نقش منفعل محض را دارد . مخاطب مي تواند مطالب ارائه شده را انتخاب و استفاده نمايد اما نمي تواند در آن نقش آفريني مستقيم و فعال داشته باشد. بنا بر اعلام سايت نت كرافت ، در اكتبر سال جاري ميلادي 620480777 وب سايت در دنيا وجود دارد.

مخاطبان اصلي وب سايت ها نسل اول كاربران هستند كه شايد بيشترين آشنايي را با وب سايت از قديم الايام داشته اند همچنين به خاطر پويايي سريع ابعاد در فضاي سايبر مخاطبان نسل اول كمتر با اين تحولات به روز شده و به استفاده از وب سايت قناعت مي كنند.
شايد اثر گذاري مطالب وب سايت ها با توجه به اينكه نسبت به برخي ديگر از ابعاد فضاي سايبر مفصل تر و شبيه تر به منابع مكتوب است تاثير گذاري عميق تر و بيشتري بر روي مخاطب داشته باشد.

وبلاگ ها :

استفاده از واژه وبلاگ و وبلاگ نويسي در سال 1994 آغاز و در سال 1999 ميلادي اولين سرويس رايگان وبلاگ نويسي توسط pitas ارائه و همان باعث رشد سريع اين پديده در جهان شد.
وبلاگها را مي‌توان محل ارائه نظرات كاربران خرده اينترنت دانست. افراد مختلف مي توانند با اندك زمان و معمولا به صورت رايگان از سرويس هاي مختلف مادربلاگ هاي موجود استفاده كرده و صاحب يك وبلاگ شوند.
 
وبلاگها بر عكس وب سايت ها محل فعاليت و حضور موثرتر كاربران هستند و شايد بازيگران خرده پاي فضاي سايبر آنچه مطلوب خودشان است را به رايگان در اين فضا منتشر ميكنند.

سطح تاثير گذاري اين وجه از فضاي سايبر به مراتب كمتر از وب سايت ها است اما براي صاحبان اين تكنولوژي بهترين و به صرفه ترين محل براي جمع آوري مطلوبه ، سلايق ، گرايشات مخاطبان عظيم اين شبكه است.

اتاق هاي گفت و گو (چت روم ها) :

اتاق هاي گفت و گو نيز مدت كوتاهي پس از ايجاد اينترنت راه اندازي شد و باعث گسترش بيش از اندازه ارتباطات انساني در دنيا شد شايد پس از ايجاد اين اتاق هاي مختلف در سرويس هايي مانند ياهو ، پالتاك ، گوگل و ... احاطه بر ارتباطات انساني براي بسياري از كشورها به شدت پايين آمد و در عوض اين احاطه بر حرفها و گفت و گوهاي مردم براي صاحبان فضاي سايبر بسيار زياد شد.

مهم ترين سرويس شناخته شده اين اتاقهاي گپ ديجيتالي را مي توان در سرويس ياهو مسنجر يافت . اما اكثر مخاطبان با ورود به اين اتاق ها زندگي دوم خويش را شروع مي كنند در اين زندگي فرد شايد ناخودآگاه دوست دارد براي فرد ديگري كه او هم در اكثر موارد هويتش مشخص نيست ، چيزي باشد كه آرزوي آن را داشته.

بارها و بارها از دوگانگي هويت كاربران در فضاي مجازي سخن به ميان آمده است . در اين عرصه نيز كاربران فعالانه بر روي هم تاثير مي گذارند و شايد صاحبان فضاي سايبر در اين تاثير گذاري ها تنها ساكت نشسته و نظاره گر عمل و عكس العمل هاي كاربران هستند.


شبكه هاي اجتماعي مجازي :

شبكه هاي اجتماعي مجازي را مي توان يكي از مهم ترين جلوه هاي دگرگوني در ساختار فضاي سايبر در نظر گرفت . شايد نتوان از سال2006 كه شبكه فيس بوك به عنوان مهم ترين شبكه اجتماعي مجازي راه اندازي شد تا كنون كه بيش از يك ميليارد عضو دارد هيچ شكبه ديگري را با اين وسعت پيدا كرد.

نسل دوم كاربران اينترنت عمدتا مشتريان پر و پاقرص شبكه هاي اجتماعي هستند . در اين شبكه ها مانند اتاق هاي گفت و گو با امكانات پيشرفته تر، افراد با ساختن معرفي نامه اي از خود و ارائه عكسي وارد دنياي اجتماعي مجازي مي شوند.

در اين شبكه ها گروه بندي هاي مختلف با موضوعات خوب و بد ديده ميشود اما سبك كار اين وجه از فضاي سايبر با وب سايت ها كاملا متفاوت است.
 شما مي تواند در يك وب سايت يك خبر سياسي مهم را بخوانيد و يا يك گزارش كاملا مفصل را مطالعه نماييد و يا در وبلاگ خود خلاصه اي از آن را منتشر نماييد اما در صفحات شبكه هاي مجازي ، افراد ديگر حوصله خواندن متن هاي مفصل را ندارند و لي چكيده بسياري از حرفها و اخبار در يك يا دو جمله از سوي كاربران مختلف به صورت پياپي منتشر مي شود.

جملات و متن هاي كم حجم در ظاهر كم اهميت و سطحي ، با تكرارهاي بيش از حد بر ذهن مخاطب نقش بسته مي بندد.




در حال حاضر شبكه هاي اجتماعي مجازي فعالي همچون فيس بوك ، توييتر ، ماي ساپيس ، اوركات وجود دارند.

يكي ديگر از نكات مهم تاثير گذاري متقابل سايبر و مخاطبش در شبكه اجتماعي ، اين مسئله است كه در ظاهرحجم زيادي از  محتواي اين شبكه هاي اجتماعي توسط مخاطبين و اعضا توليد مي شود ، اما جهت دهي موضوعات و حتي بالا بردن و جنجالي كردن اين موضوعات مي تواند در دست صاحبان اين شبكه ها باشد.

خيلي از اوقات برخي از موضوعاتي كه شايد بسيار عادي به نظر برسد در مقاطع زماني به جنجال هاي شبكه اي يا در اصطلاح طوفانهاي شبكه اي تبديل مي شوند.

همچنين صاحيان اين شبكه ها در كشورهاي هدف از اين شبكه ها به عنوان بديلي براي سايت هاي خبري و تحليلي استفاده كرده و سعي در گسترش اخبار شفاهي و شايعات در مواقع بحراني دارند.
براي مثال صفحات مختلفي كه در فيس بوك در ناآرامي هاي سوريه و يا ليبي با موضوع اخبار شفاهي راه اندازي شد مي تواند نمونه هاي خوبي باشد.

همچنين بسياري از گروهها و مراكز مهم با ايجاد صفحه اي در اين گونه شبكه هاي اجتماعي بخصوص فيس بوك با بالا بردن اعضا و تعداد لايك (نماد محبوبيت) سعي در نمايش قدرت تعداد مخاطبان خود دارند.

بانك هاي اطلاعاتی ديجيتال :

يكي ديگر از ابعاد فضاي سايبر را مي توان بانك هاي اطلاعات ديجيتال دانست كه اين بانك ها مخصوصا در قالب كتابخانه هاي ديجيتال ظهور و بروز دارند . شايد با شروع پديده گوشي هاي هوشمند دست اندركاران اين فضا خيلي دوست داشته باشند تا مطالعه سايبري جايگزين مطالعه سنتي و مكتوب بشود.

ميزان رشد كتابخانه ها و بانكهاي ديجيتال در سالهاي اخير ، دسترسي سريع و آسان ، ايجاد نرم افزارهاي مختلف براي دانلود فايل ها به صورت سريع خود شيوه هاي تسهيل كننده مطالعه ديجيتال است.

مخاطبان بسياريشايد در قديم به علت عدم دسترسي به يك كتاب و يا يك گزارش موفق به خواندن آن نمي شدند اما در فضاي سايبر با گذاردن يك لينك ساده از فيال دانلود كتاب و يا راه اندازي يك كتابخانه ديجيتال مي توان بدون صرف بسياري از هزينه هاي سنتي يك كتابخانه 24 ساعته بودن تعطيلي داشت كه افراد زيادي به راحتي از سراسر دنيا به ان مراجعه كرده و كتابهاي مختلف را دريافت كنند.

اما در اين وجه نيز شايد صاحبان فضاي سايبر بدون چشم داشت اين كار را انجام ندهند براي نمونه شايد در قديم دسترسي به موضوعات و كتابهاي مورد مطالعه مردم دنيا بسيار كار سخت و پرهزينه اي بود اما در كتابخانه ها و بانك هاي ديجيتال تعداد دانلود و اي پي هاي دانلود كننده به راحتي در اختيار صاحبان اين فضا است و در آينده اي نه چندان دور صاحبان اين فضا خواهند دانست كه ذائقه مطالعاتي مردم دنيا به چه سمت و سويي خواهد رفت.

در اين بانك هاي اطلاعاتي نيز مانند وب سايت ها تاثيرات معمولا يك طرفه و از بانك ديجيتال به مخاطب است . مخاطبان اين وجه از فضاي سايبر نسبت به بقيه مخاطبان با سوادتر و از لحاظ اماري كمتر به نظر مي رسند. سرمايه گذاري در اين بعد از سايبر مي تواند به پرورش نخبگان تحت كنترل هر دسته اي كمك شاياني بكند .

 هر فرهنگ وتمدني كه بتواند جلوه هاي خود را كه بيشتر دز كتابهاي آن فرهنگ تجلي دارد را به زبانهاي مختلف ترجمه و يهتر و آسانتر در اين بانكها قرار دهد مي تواند نخبگان بيشتري از جهان را با فرهنگ خود آشناتر كند. اين تاثير گذاري بسيار طولاني و بر افراد محدودتري است اما به شدت عميق و بر افراد تاثيرگذارتزي مي باشد.


نشر ديجيتال :

دنياي سايبر با پويايي و سرعت بالاي خود تحولاتي شگرف در دنياي انتشارات نيز به وجود آورده است اگر در قديم چاپ يك كتاب مدتها طول ميكشد و بعد از آن انتقال آن از يك كشور به ديگر كشورها مستلزم زمان و هزينه بود ، امروزه فضاي سايبر با ايجاد كتابهاي الكترونيك ، نشريات ديجيتال و چند رسانه اي هاي مختلف سرعت نشر افكار و عقايد علمي و تدوين شده را چندين برابر كرده است.

بسياري از گروههاي كوچك و نخبه با كمترين هزينه براي دسترسي به اهداف خود از اين گزينه در فضاي سايبر استفاده مي كنند . انتشار نريات ديجيتالي كه با يك كامپيوتر و داشتن محتوا نياز به هزينه ديگري نيست . پخش انواع كليپ ها و محتواهاي صوتي و تصويري در فضاي سايبر مي تواند راه خوبي براي بقاي اين گروههاي كوچك باشد.


اما صاحبان سايبر در اين موضوع نيز يكي از برندگان هستند ، ديگر لازم نيست هزينه هاي كلان براي رصد و جمع آوري كتابهاي منتشر شده صرف شود . نويسنده  خود فايل اثر خود را در اين فضا منتشر كرده و تعداد استقبال و نظرات ديگران هم پيرامون ان مشخص ميشود.


بازي هاي آنلاين :

يكي ديگر از ابعاد فضاي سايبر بازي هاي انلاين در اين فضا است . بازي آلاين ها چندين خصوصيت نسبت به بازي هاي رايانه اي دارند اولا اين بازي ها اكثرا رايگان هستند . كم حجم و فكري و نسبتا در يادگيري آسان هستند . بيشتر براي سنين بالا و نه كودكان طراحي مي شوند.
بازي هاي فلش ، بازي هاي گروهي انلاين انواع بازي هاي اينترنتي هستند. بازي هايي مانند khanwars  ، كلوب فوتبال و مافيا
 جز بازي هاي معروف و پرطرفدار در ايران هستند.
در بازي هاي انلاين مخاطبان بنا به جذابيت بازي به آن وابسته شده و سعي ميكنند زمان بيشتري را در بازي بوده تا نسبت به رقباي خود برتري داشته باشند.
همچنين برخي از بازي هاي آنلاين نيز با اهدافي كاملا متمايز از بازي هاي عادي منتر مي شود براي مثال مي توان به بازي هاي انلاني منتشر شده بر روي سايت سيا اشاره كرد!

آموزشگاههاي الكترونيك :

آخرين وجه از فضاي سايبر كه در اين گزارش به آن خواهيم پرداخت مبحث تازه اي با عنوان آموزشكده هاي الكترونيك است . در اين نوع آموزش كه كاملا در فضاي مجازي انجام مي شود به گروه وسيعي از مخاطبان اجازه دسترسي به دوره هاي آموزشي داده مي شود. اما در همين فرايند آن دسته از مخاطبان كه به اين دوره ها علاقه داشته و از خود استعدادي بروز دهند مراتب ترقي را طي كرده و به مراحل بالاتر مي رسند. با توجه به هزينه اندك اين نوع آموزشگاهها در مقايسه با جذب انبوه استعدادها از سراسر دنيا ، براي اكثر مراكز و نهادهاي فعال برگزاري اين دوره ها براي شناسايي و جذب نخبگان به صرفه مي باشد.
با بررسي مختصر و كوتاه اين ابعاد از فضاي سايبر به اين نتيجه مهم خواهيم رسيد كه فضاي مجازي براي ماندن در مقام نخست تاثير گذاري بر افراد وجوه مختلفي را طراحي كرده و سعي در ورود به حريم افراد به صورت كامل دارد به گونه اي كه برخي از رسانه ها امروزه كاركرد چند بعدي خود را كامل كرده و از راديو تا اپليكيشن هاي آندرويد را براي خود طراحي و استفاده مي كنند.

ساده لوحانه است اگر براي تاثير گذاري فقط به يك بعد اين فضا توجه شود متاسفانه در كشور ما وقتي سخن از فعاليت در فضاي مجازي مي شود بسياري از افراد وب سايت ها را مد نظر گرفته و برخي از نسل جديد ممكن است شبكه هاي اجتماعي را به ياد بياورند.

فضاي مجازي روز به روز توسعه مي يابد و عرصه هاي خود را مانند تارهاي عنكبوت گسترده تر مي كند تا جايي كه زندگي مجازي و حقيقي را يكسان نمايد به نظر شما آن روز كنترل واقعي زندگي افراد در دستان كيست؟!



منابع و مآخذ: